“เลิกสัญญาเช่าซื้อแล้ว ให้ชำระค่าเช่าซื้อต่อ”

สัญญาเช่าซื้อ ข้อ ๙ ระบุว่า “ เมื่อสัญญาเช่าซื้อเลิก ผู้เช่ายอมชำระค่าเช่าซื้อที่ค้างชำระให้ผู้เช่าซื้อจนครบ “ เป็นข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรม มีวัตถุประสงค์เป็นการต้องห้ามชัดแจ้งตามกกหมาย เช็คที่ออกเพราะมูลหนี้ดังกล่าวเป็นเช็คที่ไม่มีมูลหนี้ แม้ไม่ได้ยกประเด็นเรื่องนี้ในศาลล่างสองศาล แต่เป็นปัญหาเกี่ยวความสงบ ศาลฏีการับวินิจแยได้ คำพิพากษาฏีกา ๑๗๘๐/๒๕๔๒
ข้อสังเกต ๑. เมื่อมีการบอกเลิกสัญญากันแล้ว ก็ไม่มีสัญญาอะไรให้คู่กรณีต้องปฏิบัติตตาม เพราะเมื่อใช้สิทธิ์เลิกสัญญาแล้ว ไม่ว่าจะเลิกสัญญาเพราะอีกฝ่ายไม่ชำระหนี้ภายในเวลาที่กำหนดตาม ป.พ.พ. มาตรา ๓๘๗ หรือคู่กรณีไม่ได้กระทำให้เกิดผลสำเร็จตามที่ระบุไว้ในสัญญา ณ เวลาที่กำหนด หรือภายในระยะเวลาที่กำหนด ตาม ป.พ.พ. มาตรา ๓๘๘หรือการชำระหนี้ทั้งหมดหรือแต่บางส่วนกลายเป็นพ้นวิสัยตาม ป.พ.พ. มาตรา ๓๘๙ เมื่อบอกเลิกสัญญาแล้ว คู่กรณีย่อมกลับคืนสู่สถานะเดิม ซึ่งการใช้สิทธิ์เลิกสัญญาไม่กระทบถึงสิทธิ์เรียกร้องค่าเสียหาย เมื่อสัญญาถูกยกเลิกไปแล้วก็ไม่มีอะไรที่ต้องปฏิบัติตามข้อสัญญานั้นอีก ดังนั้นตามที่สัญญาเช่าซื้อ ข้อ ๙ ระบุว่า “ เมื่อสัญญาเช่าซื้อเลิก ผู้เช่ายอมชำระค่าเช่าซื้อที่ค้างชำระให้ผู้เช่าซื้อจนครบ จึงเป็นการทำสัญญาให้ปฏิบัติตามสัญญาที่ถูกยกเลิกไปแล้ว เมื่อสัญญาเลิกไปแล้ว คู่กรณีกลับคืนสู่สถานนะเดิม จึงไม่มีหนี้ที่ต้องปฏิบัติตามสัญญา การที่สัญญาระบุว่าแม้เลิกสัญญาแล้วยังต้องชำระหนี้ต่อไปย่อมเป็นข้อตกลงให้ต้องรับผิดหรือรับภาระมากเกินกว่าที่กฏหมายกำหนดไว้ใน ป.พ.พ. มาตรา ๓๙๑ เป็นข้อเรียกร้องให้อีกฝ่ายต้องรับภาระเพิ่มขึ้นกว่าที่ควรเป็น และเป็นข้อตกลงในสัญญาเช่าซื้อที่ให้ผู้เช่าซื้อต้องรับภาระเกินควร ตามพรบ.ว่าด้วยข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรมฯ มาตรา ๔(๒)(๕)(๗) เป็นการรับภาระหนักมากกว่าของผู้เช่าซื้อเมื่อเปรียบเทียบกับผู้ให้เช่าซื้อ ตาม มาตรา ๑๐ พรบ.ว่าด้วยข้อสัญญาไม่เป็นธรรมฯ ข้อสัญญาดังกล่าวมีวัตถุประสงค์เป็นการต้องห้ามชัดแจ้งโดยกฏหมายย่อมตกเป็นโมฆะตาม ป.พ.พ. มาตรา ๑๕๐
๒. เมื่อข้อตกลงในสัญญาดังกล่าวตกเป็นโมฆะไปแล้ว การที่ผู้เช่าซื้อสั่งจ่ายเช็คเพื่อชำระหนี้ดังกล่าว จึงเป็นออกเช็คชำระหนี้ที่ไม่มีมูลหนี้ต่อกัน แม้หากว่าธนาคารปฏิเสธการจ่ายเงินตามเช็ค ก็ไม่มีความผิดฐานออกเช็คโดยเจตนาไม่ให้มีการใช้เงินตามเช็คตามพรบ.ว่าด้วยความผิดอันเกิดจากการใช้เช็ค และในส่วนทางแพ่ง เช็คถูกสั่งจ่ายเพื่อชำระหนี้โดยสั่งให้ธนาคารใช้เงินเมื่อผู้ทรงเช็คทวงถาม เมื่อเช็ดไม่มีมูลหนี้ต่อกัน การสั่งจ่ายเช็คจะถือว่าสั่งจ่ายเช็คเพื่อชำระหนี้หาได้ไม่ ผู้เช่าซื้อที่สั่งจ่ายเช็คจึงไม่ต้องรับผิดตาม ป.พ.พ. มาตรา ๙๐๐,๙๑๔,๙๘๙
๓. ข้อสัญญาที่ให้ต้องรับผิดแม้สัญญาเลิกแล้วก็ตาม การสั่งจ่ายเช็คที่ไม่มีมูลหนี้ตามกฎหมายก็ดี ข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรมในข้อ ๙ ก็ดี เป็นปัญหาเกี่ยวกับความสงบเรียบร้อยของประชาชน แม้ไม่ได้ยกขึ้นว่าในศาลชั้นต้นและศาลอุทธรณ์ ศาลฏีกาก็มีอำนาจหยิบขึ้นมาวินิจฉัยได้ ตาม ป.ว.พ. มาตรา ๒๔๙